Odszkodowanie wypłacone na podstawie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy bez składek ZUS

Z pracownikiem zamierzamy zawrzeć umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Z tego tytułu po rozwiązaniu umowy o pracę zostanie mu wypłacone jednorazowo odszkodowanie. Czy fakt, że umowa o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia zostanie zawarta w trakcie trwającego stosunku pracy, ma jakiś wpływ na oskładkowanie odszkodowania wypłaconego z tego tytułu?

Z podstawy wymiaru składek ZUS wyłączone są odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101² K.p. Tak wynika z § 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. z 2025 r. poz. 316), dalej rozporządzenia składkowego.

Pracodawca może z pracownikiem mającym dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, zawrzeć umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (art. 101² § 1 K.p.).

Ważne: Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy wymaga pod rygorem nieważności formy pisemnej (art. 101³ K.p.).

Umowa ta może być zawarta przy zawieraniu umowy o pracę lub w czasie jej trwania. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 7 marca 2006 r. (sygn. akt I PZP 5/05, OSNP 2006/17-18/259): "(...) Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, o jakiej stanowi art. 101² K.p., może być zawarta tylko w czasie trwania stosunku pracy. Zdolność do zawarcia takiej umowy mają bowiem tylko pracodawca i pracownik, a zatem strony stosunku pracy. Jednakże umowa ta dotyczy niewątpliwie czasu po definitywnym ustaniu stosunku pracy, inaczej mówiąc będący istotą tej umowy zakaz konkurencji obejmujący okres po ustaniu stosunku pracy aktualizuje się w chwili, gdy pomiędzy stronami umowy o zakazie konkurencji nie istnieje już stosunek pracy. Umowa ta ma bowiem zagwarantować pracodawcy (ściślej: byłemu pracodawcy) ochronę jego interesów, które mogłyby zostać naruszone lub zagrożone podjęciem przez pracownika (ściślej: byłego pracownika) działalności konkurencyjnej. Istotą umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, o jakiej mowa w art. 101² K.p., jest zatem związanie nią stron dotychczasowego stosunku pracy, który definitywnie ustał - a więc byłego pracownika i byłego pracodawcy. (...)".

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia zawarta z pracownikiem może być kształtowana tylko jako umowa odpłatna. W umowie określa się m.in. wysokość odszkodowania, która nie może być niższa od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji.

Zakaz konkurencji, o którym mowa wyżej, przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania.

Zwracamy uwagę! Przepisy Kodeksu pracy w art. 101¹ przewidują umowę o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy. Zgodnie z § 1 tego przepisu, w zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji). Pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody na zasadach określonych w przepisach rozdziału I w dziale piątym. Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy jest zasadniczo ukształtowana jako nieodpłatna, z tym że strony mogą tę kwestię uregulować odmiennie i przyznać w umowie dla pracownika dodatkowe świadczenie z tego tytułu (por. wyrok SN z 10 października 2002 r., sygn. akt I PKN 560/01). Wypłacane pracownikowi dodatkowe świadczenie na podstawie umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy, podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru składek ZUS.

Wzory umów o zakazie konkurencji dostępne są w programie Druki Gofin w dziale Prawo pracy.